1. Niezwykła historia barw klubowych – KS Patria w latach 1922 – 1939

Pierwsze lata po zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim w 1918 upływały w Buku – podobnie jak w wielu innych wielkopolskich miasteczkach – pod znakiem ożywionej działalności mieszkańców w licznych organizacjach i stowarzyszeniach, także o charakterze sportowym. Jednym z nich było Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, w którym stopniowo tracił na znaczeniu tak ważny w czasie niewoli patriotyczny wymiar działalności, a zyskiwał jej wymiar sportowy. Rosła rzesza miłośników piłki nożnej – zarówno tych, którzy chcieli ją aktywnie uprawiać, jak i tych, którzy pasjonowali się oglądaniem rozgrywek.

Wiosną 1922 roku grupa młodych ludzi postanowiła założyć w Buku klub piłkarski. W historycznym spotkaniu założycielskim uczestniczyli: Antoni Małecki, Michał Kosicki, Tadeusz Górczak, Bogdan Wąsowicz, Marian Berbeć, Feliks Woźny, Ignacy Szczodrowski i Marian Hildebrand. Funkcję prezesa klubu powierzono Antoniemu Małeckiemu, a kapitanem drużyny został Tadeusz Górczak. Wówczas także nadano klubowi nazwę Patria, która w świadomości społeczeństwa przez długie lata funkcjonowała jako wyraz patriotycznej postawy założycieli klubu. Zagadkę nazwy wyjaśnił jednak po latach ks. Bogdan Wąsowicz, który podczas obchodów 50-lecia klubu wyznał, że nazwę “Patria” wybrano, licząc na przychylność i pomoc finansową ze strony dynamicznie rozwijającej się wówczas fabryki papierosów o tej samej nazwie. Plany młodym sportowcom pokrzyżowało wprowadzenie monopolu państwowego na wyroby tytoniowe. Wprawdzie nie powiodło się pozyskanie sponsora, jednak fabryka papierosów i wyrobów tytoniowych Franciszka Ganowicza i Jana Wleklińskiego na stałe wpisała się w historię Patrii – można przypuszczać, że biało-zielone barwy klubu nawiązują do kolorystyki dominującej w wyrobach przedsiębiorstwa.

W pierwszych latach członkowie Patrii musieli zatem sami zabiegać o środki finansowe na wyposażenie sportowe, a pierwsze mecze rozgrywano na dawnym targowisku. Sytuacja finansowa klubu, brak płyty boiskowej, coraz większe wymagania ze strony Poznańskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej dotyczące ubezpieczenia zawodników czy przygotowania boiska sprawiły, że bukowskim piłkarzom pozostało rozgrywanie spotkań z drużynami z sąsiedztwa. W latach 1924-1926 Patria rozegrała 30 spotkań z drużynami Korona Bukowiec, Obra Zbąszyń, Florencja Grodzisk, Dyskobolia Grodzisk, Promień Opalenica, Wiktoria Poznań i innymi, zdobywając w 1925 mistrzostwo powiatu.

W międzywojennej historii Patrii warto jeszcze odnotować takie wydarzenia jak: otrzymanie od Starostwa Powiatowego subwencji na zakup terenu pod budowę boiska, organizację zabawy karnawałowej i wystawienie aż dwóch jednoaktowych sztuk teatralnych, powołanie nowego Zarządu w marcu 1927, przystąpienie do Poznańskiej Ligi Okręgowej Piłki Nożnej, historyczny remis z zespołem Warty Poznań czy kłopoty finansowe i zawieszenie rozgrywek w związku z Wielkim Kryzysem Gospodarczym w 1929.

Warto także dodać, że okres międzywojnia jest historycznie bardzo trudny do odtworzenia ze względu na niewielką ilość lub brak materiałów źródłowych.

1. Powojenna reaktywacja – KS Patria w latach 1946 – 1950

Wojenna zawierucha spowodowała konieczność zawieszenia działalności klubu, choć – jak wiemy z licznych przekazów – bukowska młodzież nie zaniechała uprawiania piłki nożnej, a emocjonujące mecze rozgrywano na “łąkach otuskich”.

Powojenna reaktywacja Patrii nastąpiła w marcu 1946 z inicjatywy Władysława Blumki, burmistrza Walentego Przewoźnego, Stefana Wróbla, Jakuba Jarmużka, Jana Tojka, Franciszka Turowskiego, Henryka Walkowiaka i Franciszka Plury. Na czele pierwszego powojennego Zarządu stanął Roman Piechowiak i już prawdopodobnie jesienią 1946 roku Patria przystąpiła do rozgrywek w ramach POZPN. 

W pierwszych powojennych latach zabiegano przede wszystkim o utworzenie bazy sportowej. W 1947 roku Miejska Rada Narodowa przyznała Patrii 3 hektary ziemi pod budowę stadionu i rozpoczęły się pierwsze prace ziemne, w które zaangażowali się także zawodnicy. Zarząd Patrii nie ustawał także w poszukiwaniu środków finansowych nie tylko na budowę stadionu, ale także na bieżącą działalność sportową.

W tym samym roku hucznie obchodzono jubileusz 25-lecia klubu. Wśród licznych atrakcji zaplanowano także błyskawiczny turniej piłkarski, który rozegrano na targowisku w obecności 2000 kibiców. Zwycięzcą turnieju okazała się drużyna Promienia Opalenica.

1. Era Alfreda Gracza

Lata 50-te to dla Patrii nowy początek. Po raz pierwszy klub otrzymuje własne pomieszczenia, ponieważ lokalne władze wyrażają zgodę na przejęcie budynku dawnej synagogi i tym samym powstaje w Buku pierwsza w powojennej historii sala widowiskowo-sportowa.

Warto wspomnieć, że lata 50-te to czas wprowadzania przez władze ludowe licznych zmian – także w zakresie organizacji życia sportowego. W wyniku tych nieco chaotycznych reform Patria w tym czasie była zmuszona kilkukrotnie zmieniać nazwę – występowała zatem jako Gwardia Buk czy Kolejarz Buk, by ostatecznie powrócić na stałe do swej oryginalnej nazwy.

O dalszych losach Patrii miało zdecydować przypadkowe spotkanie Henryka Czapczyka z trenerem Alfredem Graczem w tramwaju. Czapczyk zaproponował ówczesnemu trenerowi Olimpii Koło pracę w Buku i już w lutym 1957 roku zarząd podpisał z Graczem umowę, powierzając mu prowadzenie sekcji piłkarskiej. Tak oto rozpoczęła się w bukowskiej Patrii era Alfreda Gracza, która trwać miała aż do 1972 roku.

Pierwszym sukcesem trenera był awans drużyny seniorów do Klasy “A” jesienią 1957, który był szczególnie znaczący, gdyż uzyskano go w roku jubileuszu 35-lecia Patrii. Gracz był jednak nie tylko znakomitym szkoleniowcem – to jemu klub zawdzięcza zmianę filozofii działania. Trener potrafił skutecznie walczyć o finanse dla klubu, dużą wagę przykładał do integracji środowiska sportowego z lokalną społecznością, otworzył bramy klubowych obiektów dla mieszkańców Buku, potrafił zmobilizować bukowian do pracy przy budowie nowego stadionu, zaangażował się w pozyskiwanie środków finansowych i materiałów budowlanych, np. do budowy parkanu. 

Lata 50-te i 60-te upływają pod znakiem poszerzania oferty sportowej klubu poprzez organizację zawodów strzeleckich dla mieszkańców miasta, a przede wszystkim poprzez utworzenie sekcji siatkówki, koszykówki, tenisa stołowego czy wreszcie piłki ręcznej, która – powołana do życia w 1964 – do dziś stanowi ważną kartę w historii bukowskiego sportu. Wówczas również organizowano pierwsze zgrupowania dla piłkarzy w Niepruszewie i Sierakowie czy zabiegano o pozyskanie zawodników z pobliskiej jednostki wojskowej w Dopiewie.

Wreszcie w 1966 ukończono budowę boisk piłkarskich wraz z infrastrukturą. Pierwszy mecz na nowej płycie seniorzy Patrii rozegrali z Pogonią Lwówek, pokonując rywali 8:0. Inauguracyjne mecze na nowym boisku o nawierzchni kortowej rozegrali także szczypiorniści, którzy zwycięsko wyszli z pojedynków ze ZREMB Wągrowiec i MKS Poznań. 

W kolejnych latach obiekt przy Sportowej wykorzystano trzykrotnie do organizacji Spartakiad Pracowników Handlu i Spółdzielczości (w latach 1967-1969). Podczas posiedzeń zarządu klubu skupiano się nad rozwiązywaniem bieżących problemów finansowych, a także poszukiwano sposobów na zmotywowanie piłkarzy do regularnych treningów. W kronikach klubowych barwną kartę stanowi relacja z meczu działaczy Patrii występujących pod nazwą FC Bajadero z pracownikami G.S. Samopomoc Chłopska (AC – GSdero), rozegranego z okazji Dnia Spółdzielczości w lipcu 1971, a zakończonego wspólną konsumpcją zawartości nagrody, którą stanowiła 50-litrowa beczka piwa.

Wreszcie pod koniec 1971 Alfred Gracz poinformował zarząd o swojej rezygnacji z funkcji trenera pierwszej drużyny, a w styczniu złożył ostateczną rezygnację, zgadzając się jedynie pełnić w klubie funkcję księgowego.

1. Pod przewodnictwem Hieronima Łubińskiego

Tymczasem zbliżał się jubileusz 50-lecia klubu, którego obchody zaplanowano na cały rok. Rozegrano zatem turnieje piłki ręcznej, pierwszy w historii klubu mecz piłki nożnej kobiet, turniej piłkarski jubilatów, a więc klubów obchodzących wówczas 50-lecie powstania, a także mecze międzynarodowe: Olimpia Poznań – BSG Kali Werra Tienefort oraz Patria Buk – Adlershof Berlin (ten ostatni stał się zresztą początkiem dłuższej współpracy między klubami z Buku i Berlina). Zwieńczeniem obchodów jubileuszowych była uroczysta gala w Kinie Wielkopolanin 28 października 1972, podczas której członkom klubu wręczono sztandar. Warto dodać, że sztandar został ufundowany przez Radę Główną Federacji Sportowej Spójnia, lokalne instytucje, okoliczne kluby oraz mieszkańców Buku. Projekt sztandaru opracowali Hieronim Łubiński i Zdzisław Kaczmarek. Patria była pierwszym w powiecie nowotomyskim klubem z własnym sztandarem klubowym.

W historii klubu we wczesnych latach 70-tych warto odnotować sukcesy piłkarzy ręcznych, którzy w 1974 roku obchodzili 10-lecie istnienia sekcji czy rozwój współpracy z berlińskim klubem Adlershof.

W kwietniu 1975 roku po 20 latach z funkcji prezesa ustąpił Zdzisław Kaczmarek, a jego miejsce zajął dotychczasowy wiceprezes ds. sportowych oraz trener piłki ręcznej Hieronim Łubiński, który kierował pracami zarządu aż do 1991 roku. Nowy prezes musiał podołać wielu wyzwaniom – stadion wymagał kapitalnego remontu, możliwości finansowe klubu nie pozwalały spokojnie myśleć o organizacji rozgrywek w kolejnych sezonach, frekwencja zawodników na treningach również pozostawiała wiele do życzenia. Nowy zarząd pod przewodnictwem Hieronima Łubińskiego podejmował zatem liczne działania, aby do sportu przyciągnąć dzieci i młodzież, a także spowodować, by na obiekty sportowe wrócili kibice. Nawiązano zatem współpracę ze szkołami, organizowano turnieje międzyzakładowe w piłkę nożną, tradycyjny już turniej tenisa stołowego o mistrzostwo Miasta i Gminy Buk, turnieje dla trampkarzy, oldboyów czy turniej “dzikich” drużyn w piłkę ręczną. Ekipie Hieronima Łubińskiego przyszło także organizować jubileusz 60-lecia klubu w trudnym okresie stanu wojennego. Wielokrotnie zarząd był zmuszony podejmować trudne decyzje, do których należało na przykład wycofanie z rozgrywek drużyny piłkarek ręcznych w sezonie 1979/80.

Trudna sytuacja gospodarcza lat 80-tych nie pozostała bez wpływu na sytuację klubu – nie wszystkie bukowskie zakłady wywiązały się ze swoich deklaracji wsparcia finansowego Patrii, w Buku nadal nie było hali sportowej, co znacząco utrudniało funkcjonowanie sekcji piłki ręcznej, na rzecz miasta oddano budynek po dawnej synagodze, by rozpocząć rozbudowę szatni na stadionie. Mimo licznych trudności udawało się nie tylko dokonywać bieżących remontów i napraw, ale i rozbudować stadion (budowa nowej trybuny, oświetlenie na boisku piłki ręcznej, nowe ogrodzenie) czy zorganizować akademię z okazji jubileuszu 65-lecia klubu. 

1. U progu zmian

Koniec lat 80-tych to koniec kolejnej ery funkcjonowania klubu. Symbolem nadchodzących zmian stały się znamienne pożegnania: z funkcji prezesa rezygnację złożył Hieronim Łubiński, który stał na czele klubu od 1976 roku, a z funkcji gospodarza klubu  Franciszek Wasiak – legendarna postać, która wraz z hodowanymi przez siebie owcami, na stałe wpisała się w historię Patrii i historię lokalnej społeczności. Działalność w klubie zakończyli wówczas kolejni działacze: Czesław Kopczyński, Bolesław Zborowski, Stanisław Plura i Zygmunt Zieliński.

Nowa rzeczywistość społeczna i gospodarcza wymusiła na władzach klubu konieczność zmiany spojrzenia na jego funkcjonowanie, ale także spowodowała podjęcie kolejnych trudnych decyzji, do których należało z pewnością zawieszenie działalności sekcji piłki ręcznej w 1991 roku. O dynamice zmian świadczy choćby niespodziewany awans drużyny piłki nożnej do klasy okręgowej w 1992 roku, związany z wycofaniem z rozgrywek zespołu LZS Skra Dakowy Suche i przejęciem jej miejsca i dorobku punktowego przez bukowski klub. 

Lata 90-te to także jubileusz 70-lecia istnienia Patrii, którego obchody stały się zarazem początkiem trwającej wiele lat współpracy z holenderskim klubem SC Irene z partnerskiej gminy Sint-Michielsgestel z Holandii. Warto nadmienić, że w 1993 roku na boiskach Patrii trenowali piłkarze reprezentacji narodowej Norwegii przed meczem z Polską w ramach eliminacji Mistrzostw Świata. Z kolei w 1994 roku klub przyjął funkcjonującą do dziś nazwę – Miejski Klub Sportowy Patria Buk. To także czas zmiany filozofii klubu. Aspirująca do awansu w rozgrywkach ligowych Patria zmuszona była pozyskać zawodników z innych klubów, aby dbać o coraz wyższy poziom sportowy. W 1996 nastąpiło długo wyczekiwane otwarcie hali sportowej w Buku oraz powołanie do życia Ośrodka Sportu i Rekreacji, którego dyrektorem został Andrzej Król, będący jednocześnie trenerem zawodników Patrii. Oddanie hali sportowej do użytku spowodowało reaktywację zawieszonej sekcji piłki ręcznej i utworzenie w klubie dwóch oddzielnych sekcji: piłki ręcznej i piłki nożnej. 

Przełom tysiącleci zaowocował w Patrii dynamicznymi zmianami, szczególnie w zakresie filozofii szkolenia dzieci i młodzieży, co wraz z dużym zainteresowaniem dzieci i młodzieży udziałem w treningach przełożyło się na zwiększenie liczby drużyn juniorskich. Jednocześnie w zespole seniorskim grało wielu zawodników spoza Buku, co dla klubu stało się dodatkowym obciążeniem finansowym. W roku 2002 zlikwidowano ostatecznie sekcję piłki ręcznej, co z jednej strony było decyzją kontrowersyjną, z drugiej jednak pozwoliło zarządowi skupić się na piłce nożnej. Mimo wciąż komplikującej się sytuacji finansowej klubu w tym czasie zorganizowano międzynarodowe mecze piłki ręcznej młodzieżowej pomiędzy Polską a Niemcami, z wizytą do partnerskiej gminy w Holandii udała się drużyna trampkarzy, a także ukończono modernizację stadionu. Koniec pierwszego dziesięciolecia XXI wieku to także oddanie do użytku boisk wielofunkcyjnych oraz boiska do piłki nożnej ze sztuczną nawierzchnią. 

W 2013 roku uroczyście świętowano jubileusz 90-lecia Klubu. Stadion zmieniał się w zasadzie z roku na rok: ukończono boisko do piłki ręcznej plażowej, zbudowano plac zabaw dla dzieci, a w 2019 roku oddano do użytku kompleks lekkoatletyczny. Jego budowa wiązała się także z renowacją murawy na boisku głównym oraz montażem systemu nawadniania. 

Po rezygnacji z funkcji długoletniego prezesa Ryszarda Klameckiego w 2019 klub zmagał się z pewnymi problemami ze sformowaniem Zarządu. Wybrany w sierpniu 2020 roku nowy, znacznie odmłodzony zarząd, wykorzystał czas pandemii do uregulowania spraw organizacyjnych klubu, uzupełnienia zaplecza sprzętowego, pozyskania sponsorów i nawiązania z nimi długofalowej współpracy. 

Uroczysta gala z okazji 100-lecia klubu, która odbyła się w bukowskiej hali sportowej we wrześniu 2022, była symbolicznym ukoronowaniem działań zarządu, będąc z jednej strony ukłonem w stronę tych, którzy tworzyli historię klubu, z drugiej zaś zaproszeniem do współtworzenia tej historii w przyszłości, skierowanym do całej lokalnej społeczności. 

Do zobaczenia przy Sportowej!

Sekcja piłki nożnej w Patrii – kalendarium

• 1946/1947 – pierwsze rozgrywki zespołu seniorów w klasie C
• 1952 lub 1953 – awans do klasy B
• 1957 – awans do klasy A (decydujący był ostatni mecz ze Stomilem Poznań)
• 1960/61 – pamiętny mecz na wyjeździe z zespołem Granowe (zawodnicy Patrii udawali się do Granowa zaprzęgiem konnym, niestety po drodze koń padł, jednak motywacja do gry była tak duża, że zawodnicy bukowskiego klubu resztę trasy pokonali biegiem, unikając w ten sposób walkowera)
• 1975 – degradacja do grupy B
• od 1975 – zatrudnienie Bronisława Guderskiego jako trenera trampkarzy – zmiana filozofii szkolenia młodzieży
• 1976 – pierwszy obóz szkoleniowy dla młodzieży w Zbąszyniu
• 1976/77 – ponowny awans do klasy A
• 1978 – historyczny mecz z Orkanem Objezierze rozegrany przy porywistym wietrze
• 1978/9 – spadek do klasy B
• 1982/83 – awans do klasy A
• 1983 – powołanie Waldemara Krygera, Wojciecha Korbasa i Piotra Jackowiaka na letnie zgrupowanie OZPN
• 1984 – udział Patrii w półfinale rozgrywek o Puchar Polski na szczeblu okręgowym
• 1984 – transfer Waldemara Krygera do Lecha Poznań
• 1985/1986 – pierwszy w historii Klubu awans do klasy okręgowej (niestety na jeden sezon)
• 1989 – zakończenie kariery sportowej słynnego Jaszyna, który przez 30 lat strzegł bramki Patrii
• 1990 – awans trampkarzy starszych do grupy mistrzowskiej
• 1992 – przejęcie przez Patrię miejsca w klasie okręgowej od zespołu LZS Skra Dakowy Suche
• 1996 – historyczny awans Patrii do IV ligi
• 1997 – mecz towarzyski z pierwszoligową drużyną Amiki Wronki z okazji obchodów jubileuszu 75-lecia Klubu
• 1998 – zwycięstwo w finale Pucharu Polski na szczeblu województwa, zdobycie Pucharu Makroregionu i udział w rozgrywkach o Puchar Polski na szczeblu centralnym
• 1998 – fuzja z drużyną Huragan Michorzewo
• 2005 – spadek z IV ligi do klasy okręgowej
• 2006 – degradacja do klasy A
• 2007 – ponowny awans do klasy okręgowej, gdzie Patria pozostała aż do 2015 roku
• 2015 – spadek do klasy A
• 2018 – awans do klasy okręgowej
• 2019 – awans do V ligi
• 2021 – powrót do klasy okręgowej

Sekcja piłki ręcznej w Patrii

• 1964 – utworzenie w Patrii sekcji piłki ręcznej pod kierownictwem Tadeusza Nowaczyka oraz zgłoszenie drużyny juniorów do rozgrywek w POZPR
• 20 września 1964 – pierwszy mecz rozegrany na boisku trawiastym z Nielbą Wągrowiec
• 1966 – oddanie do użytku boiska do piłki ręcznej o podłożu kortowym
• 1967 – zdobycie mistrzostwa powiatu
• 1968 – awans seniorskiej drużyny szczypiornistów do III ligi
• 1969 – pierwszy letni obóz treningowy w Wolsztynie oraz historyczny mecz z pierwszoligową Spójnią Gdańsk, prowadzoną przez trenera-legendę – Leona Walleranda
• 1972 – awans drużyny seniorów do II ligi terytorialnej międzywojewódzkiej
• 1973 – powołania zawodników do reprezentacji województwa, kwalifikacje do kadry Polski, złoty medal w III Wojewódzkich Igrzyskach Młodzieży
• 1974 – awans drużyny juniorskiej z klasy juniorów do ligi juniorów i pierwszy międzynarodowy mecz szczypiornistów z zespołem SG Luebben
• 1977 – zgłoszenie do rozgrywek drużyny młodziczek
• 1984 – utworzenie sekcji piłki ręcznej dziewcząt 
• 1987 – awans do finału XVI Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży w Elblągu i zajęcie 16 miejsca w kraju
• 1990 – wycofanie z rozgrywek drużyn seniorskich w związku z decyzją PZPR nakazującą rozgrywanie spotkań w hali
• 1995 – wznowienie działalności sekcji piłki ręcznej
• 1996 – oddanie do użytku hali sportowej w Buku i triumfalny powrót bukowskich szczypiornistów na ligowe parkiety
• 1998 – awans drużyny seniorów do drugiej ligi po zaciętych pojedynkach z Energetykiem Poznań i AZS-UAM Poznań oraz fuzja z zespołem AZS Poznań
• 2002 – likwidacja sekcji piłki ręcznej w klubie MKS Patria